خرامه شهری است در شهرستان خرامه با مساحت حدود ۲۶۴/۱ کیلومتر مربع در ۷۵ کیلومتری شرق شیراز واقع گردیده،
شهرستان خرامه دارای دو بخش میباشد ۱- بخش مرکزی به مرکزیت شهر خرامه و ۲- بخش کربال با مرکزیت شهر سلطان شهر .
تاریخچه
با استفاده از شواهد و اسناد معتبری که در دست است قدمت شهر خرامه و کربال به ۱۵۰۰ سال قبل و به سال ۵۰۰ میلادی برمی گردد. در کتابها و سفرنامه‌هایی از جمله نزهت القلوب، فارسنامه ابن بلخی، المسالک و الممالک، آثار العجم، فارسنامه ناصری، شیرازنامه، معجم البلدان، تاریخ برگزیده، برهان قاطع، تاریخ سرزمینهای فلات شرقی، تاریخ ابن خلدون و دیگر کتب در مورد خرامه و کربال مطالبی نوشته شده‌است.
ابن جوقل در قرن چهارم هجری رود خرامه را قابل کشتیرانی توصیف کرده و ابن بلخی در وصف آن چنین آورده است: «منبع این رود کُر از نواحی کلار و رودی عاصی است که هیچ جای را آب ندهد الا جاهایی را که بند کرده‌اند. به همین دلیل شش بند به نامهای امیر، فیض آباد، تیلکان، موان، و جهان‌آباد بر روی آن بسته شده. این رود نهایتاً به دریاچه بختگان می‌ریزد.»
بنا به روایاتی نام خرامه از خُورمه به معنی خورشید و مه به معنی ماه اخذ شده‌است. فرض دیگر این است که این نام مأخوذ از خورماه که نام روز یازدهم از ماه‌های ایران است باشد. حتی امروز نیز بعضی از عشایرمنطقه نام این شهر را خورومه تلفظ می‌کنند.
پناه بردن وزیر امیر منصور، به نام کالیجار٬به قلعهٔ خرامه که ترکان قصد تاراج اموال وی را داشته‌اند به اهمیت موقعیت سوق‌الجیشی آن می‌افزاید. این قلعه که تا چند سال اخیر محل سکونت ده ها خانوار بود به صورت تلی دست ریز با ارتفاع بیش از ۱۰ متر از خاک رُس، توسط شهرداری تخریب شد و آثاری از خانه‌های روی آن برجای نماند.
یکی از آثار تاریخی منطقه که از زمان ساسانیان برجا مانده و در فاصله ۵۰۰ متری مغرب خرامه قرار دارد بنای آتشکده‌ای است که در محل به چهار طاقی گبران معروف است که از نظر ساختمان گنبد و کاربندی تا حدودی شبیه آتشکده بهرام است.
توجه خاص سردمداران دیالمه در ترمیم بندهای عصر ساسانیان در مسیر تنها رود عاصی کربال دلالت بر عمارات فراوان و نفوسی می‌کند که درکناره‌های این رود می‌زیسته‌اند. از آثار باقی‌مانده این عصر بند امیر است که به وسیله عضدالدوله دیلمی ترمیم شده‌است. صدمه دیدن بعضی ازبندهای رود که نظر سلاجقه را نیز به خود جلب کرده‌است، چنانچه بند قصار یا فیض آباد به وسیله اتابک چاولی از امرای محمدبن ملکشاه درحدود سال ۵۰۶ ترمیم می‌شود و بنام وی فخرستان نام می‌گیرد.
از دیگر بناهای سلجوقیان کاروانسرای خان کت یا کاروانسرای دیودان در نزدیکی‌های دریاچه بختگان میباشد که سبک معماری آن را مربوط به این دوره دانسته‌اند و مسیر قدیم جنوب به مرکز یعنی از کرمان به شیراز، تهران و اصفهان از روی این کاروانسرا عبور می‌کرده‌است. چنانکه درزمان استعمار انگلیس آثاری چون پل انگلیسی‌ها که از این مسیر برای لشکرکشی به مرکز ایران و شیراز استفاده می‌کرده‌اند به جا مانده‌است. این کاروانسرا به علت عدم رسیدگی اکنون ویران گشته و درحال نابودی است. (کاروانسرای دیودان(
درهمین ادوار به سنگ قبرهایی برخورد می‌کنیم که اخیراً در مرکز باغ‌های خرامه کشف گردیده و خطوط ثلث و کوفی منقوش به آ نها گویای حال عارفانی متعبد بوده که از قرون ۶ تا ۸ هجری دراین بلد می‌زیسته‌اند. یکی از این سنگ‌ها متعلق به شیخ غیاث (علی) ابن ابی جعفر بن طیب است که روی آن سوره نور و آیه الکرسی و شرح حال وی مشاهده می‌شود.
صفویان که بیشترین همت آنان، عمران و آبادی بلاد بود، علاوه بر اینکه برروی «رود کُر» پلی در زمان امام قلی خان والی فارس مشهور به پل خان بنا کرده‌اند، در شهر خرامه نیز ردپایی از خود به جا گذاشته‌اند. بنای حمامی مشهور به حمام کهنه به آنها نسبت داده شده و چنین حدس زده‌اند که این حمام همزمان با حمام گنجعلی خان در کرمان ساخته شده‌است. همزمان با احداث حمام کهنه، نهال درختان باغ مصفایی مشهور به باغ خان کاشته شده‌است. این باغ با وسعت حدود ۱۲ هکتار درقسمت شمال خرامه خارج از حصار قدیمی واقع گردیده‌است. درابتدا انواع درختان، گل و سرو و توت و غیره درآن وجود داشته‌است اما امروزه تنها فقط قطار سروهای آن به جای مانده که بیش از یک سوم این سروهای بلند درحال خشک شدن است. قابل ذکر است که این درختان سرو از بالا به شکل صلیب هستند اما به دلیل زیاد بودن درختان سرو بر روی زمین به سختی می توان متوجه این موضوع شد.
نصیرالملک از رجال فارس دریکی از مراجعاتش به خرامه، حصاری دور شهر احداث می‌کند که ارتفاع آن ۷ متر و ضخامت آن ۵/۲ متر و طول آن ۲۰۵۰ متر بوده و چهار دروازه به نامهای کربالی، قبله‌ای کرمانی و باغی در چهار جهات جغرافیایی آن قرار داشته و برج‌هایی جهت دیده بانی و کشیک شبانه این حصار را مزین می‌نموده است. نصیرالملک برای رتق و فتق امور جاریه، دستور به ساختن مکانی مشهور به نام عمارت می‌دهد. این ساختمان محل تجمع مردم و رفع مشکلاتشان با نامیان و مالکان بوده است. این بنا که در قسمت جنوبی حصار قدیمی و درکنار دروازهٔ قبله‌ای قرار داشته امروزه بر اثر بی توجهی ویران گشته و تبدیل به ساختمان‌های مسکونی گشته است.
فرهنگ مردم خرامه
خرامه دارای مردمانی صبور و زحمت کش است که اصالت‌های فرهنگی و قومیتی خود را حفظ کرده‌اند وهمواره دارای مردمی دین دار و آزاده و بااعتقادات دینی قوی بوده‌اند. این خصوصیت را جوانان با غیرت این منطقه در طول جنگ ایران و عراق به اثبات رسانده‌اند. بیشتر جوانان این منطقه تحصیل کره‌اند و در بین انان افراد شاخصی نیز بوده‌اند.
